To Ποντιακό τραγούδι.

To Ποντιακό τραγούδι.
Του
Νίκου Ζουρνατζίδη

Το ποντιακό τραγούδι κατονομάζεται και διαλαλείται από το δημιουργό του σαν «τραγωδία». Λέει ο ποντιακός λαός στη διάλεκτό του: «Για πε μας έναν τραγωδίαν… Έμορφα τραγωδίας λέει αούτος ο παιδάς κλπ.». Πράγματι, δεν απουσιάζει στα περισσότερα από αυτά το τραγικό στοιχείο. Η ολοκληρωμένη απόδοση κορυφώνει την αγωνία και οδηγεί στη λύτρωση. Συχνά συναντούμε στα κείμενα των ποντιακών τραγουδιών μύθους και θρύλους από την ελληνική μυθική εποχή. Αυτοί οι μύθοι και θρύλοι, σε συνδυασμό και με άλλα στοιχεία, θα μπορούσαν θαυμάσια να αποτελέσουν τη βάση και δομή σύγχρονων έργων της νεοελληνικής λογοτεχνίας και καλλιτεχνίας…. Για να δώσει τον καρπό της η λαϊκή μούσα, ακολουθεί μια δική της διαδικασία. Το λεγόμενο, ότι η λαϊκή ποίηση έχει δημιουργό τον ίδιο το λαό, θα ήταν δογματισμός, αν δεν διατυπώνονταν σχετικοί στοχασμοί και παρατηρήσεις Για ενημερωτικούς λόγους, κάνουμε σύντομη αναφορά στο θέμα. Γίνεται ομόφωνα δεκτό, ότι ο αρχικός δημιουργός ενός δημοτικού τραγουδιού είναι ένα άτομο. Συνήθως το άτομο αυτό είναι μάρτυρας ενός συγκλονιστικού γεγονότος, π.χ., συμπολεμιστής ενός ήρωα, που σκοτώνεται στη μάχη. Μπορεί να είναι και οποιοδήποτε άλλο γεγονός. Αρκεί τούτο να προκαλεί συγκίνηση, ευχάριστη ή θλιβερή εντύπωση. Το πράγμα παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όταν πρόκειται για εθνική συμφορά ή για γεγονός με γενικότερη σημασία. Σε οποιαδήποτε περίπτωση, ο μάρτυρας του γεγονότος, δοκιμάζει ψυχική δόνηση και έντονη ανάγκη να εκφραστεί. Προέχει η ψυχική διάθεση και όχι το έντεχνο στοιχείο. Έτσι δημιουργείται η έμπνευση και κατασκευάζεται το λαϊκό τραγούδι. Αν η έμπνευση του λαϊκού ποιητή περιέχει αληθινή συγκίνηση και υλοποιηθεί ποιητικά, έχουμε το πρώτο ξεκίνημα ενός δημοτικού τραγουδιού. Τραγουδιέται τότε αυτό στους γάμους, τα πανηγύρια, ή τις διασκεδάσεις. Αν είναι πολύ πετυχημένο, ο λαός το υιοθετεί, το μαθαίνει και το διαδίδει. Στην αντίθετη περίπτωση, το τραγούδι ή είναι θνησιγενές, ή πεθαίνει ύστερα από λίγο ή λησμονιέται πολύ γρήγορα». Σημαντική είναι η παρουσία μιας ιδιαίτερης μορφής λογοτεχνίας, της ακριτικής ποίησης, που εξαιτίας του χαρακτήρα της γνώρισε μεγάλη άνθιση στην περιοχή. Ο ηρωισμός των κατοίκων, η γεωγραφική θέση της περιοχής και η διαρκής ανάγκη για προάσπισή της είναι στοιχεία που προβάλλονται με τρόπο θρυλικό αλλά και υπαινικτικό μέσα σε αυτά τα μνημεία του λόγου. Ένα άλλο στοιχείο είναι η ποίηση του ανώνυμου λαϊκού ποιητή μεταφρασμένη σε δίστιχα όπου εξυμνούνται όλες οι φάσεις της ζωής. Φυσικά, η διάλεκτος στην οποία γράφτηκαν είναι η ποντιακή, πράγμα που φανερώνει την πηγαία διάθεση για τη διάσωση κάθε στοιχείου της πολιτιστικής ταυτότητας. Τα τραγούδια με τα οποία άρχιζε το γλέντι ήταν ως επί το πλείστον τα επιτραπέζια, τα οποία δεν είχαν συγκεκριμένους στίχους αλλά μπορούσαν να λέγονται διάφορα δίστιχα σε απεριόριστο αριθμό. Οι βασικοί ρυθμοί του ποντιακού τραγουδιού είναι τρεις: Ο πεντάσημος 5/8 (Τικ’), ο εννεάσημος 9/8 (Διπάτ) και ο δίσημος 2/4 (ομάλ’). Υπάρχουν όμως και άλλοι ρυθμοί όπως: ο τετράσημος 4/4, ο επτάσημος 7/8 και o εξάσημος 6/8 που δεν υπάρχει στον Πόντο αλλά μας ήρθε εισαγόμενος από το Καρς. Ο στίχος αποτελείται από δύο ημιστίχια. Τραγουδούσε πρώτα ο ένας το πρώτο ημιστίχιο και μετά το επαναλάμβαναν όλοι μαζί. Το ίδιο συνέβαινε με το δεύτερο ημιστίχιο. Βέβαια υπήρχαν και ολοκληρωμένα τραγούδια, τα οποία ανήκαν στον ακριτικό, στον ερωτικό κύκλο καθώς και θρησκευτικού χαρακτήρα. Η μεγαλύτερη ποικιλία τραγουδιών ήταν τα επιτραπέζια και τα τραγούδια σε χορό Διπάτ’, Ομάλ’ και Τικ’. Υπάρχουν τραγούδια με συγκεκριμένη μουσική και χαρακτηριστικό στίχο, π.χ. τα παλιά: η Λεμόνα, ο Μάραντον, ο Ακρίτας, ο Αητέντς επαραπέτανεν, ο Γιάννες ο μονόγιαννες, τη τρίχας το γεφύρι κ.λπ, όπως και τα νεότερα: ντίγκιλ – ντίγκιλ τα γολγόνια, κορτσόπον έλα – έλα, άγουρος είμ’ άγουρος, ραχόπουλον, η μάνα έν’ κρύον νερόν κ.λπ, ή να το παίζει ένας συγκεκριμένος λυράρης και να έχει γίνει επιτυχία, ή να είναι επιτυχία κάποιου συγκεκριμένου τραγουδιστή οπότε είναι εύκολο να τα ζητήσεις από έναν οργανοπαίχτη. Όταν δεν υπάρχουν αυτά τα δεδομένα, τότε θα πρέπει να τα ζητήσεις περιγραφικά ή να τραγουδήσεις το σκοπό του τραγουδιού, κάτι που είναι πολύ δύσκολο για τους αμύητους. Αυτό συμβαίνει διότι το ποντιακό τραγούδι στην πλειοψηφία του βασίζεται στα δίστιχα, που πάνω σε μια μουσική, μπορείς να τραγουδάς απεριόριστο χρόνο.

Γιωρίκας Κοβρίδης