Οι Σύνδεσμοι της Ποντιακής Διαλέκτου

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

ΣΥΜΠΛΕΚΤΙΚΟΙ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

(και, κ’, πά)

Καταφατική σύνδεση

        Η λογική σχέση των προτάσεων που συνδέονται με το και είναι:

1. Σχέση χρονική.

α) Συγχρονισμός: Με τη λαλίαν ατ’ έλεεν έλα ας πολεμούμε, και με τ’ ισμάρν’ ατ έλεεν, Βασίλη μ’ χάϊτ’ ας πάμε.

Ο Μαύρον εχλιμίτιξεν και ο κάστρον εσείεν. Για στα’ κι ας ερωτούμ’ ατον.

        β) Απλή ακολουθία πράξεων: Αν λύουνταν τα χόνä και φαίν’ταν τα ροκάνä. Και το τοπούζ’ν ατ’ έκαψεν και τ’ άλογον σκοτώνει. Άνοιξον κι ας εμπαίνω.

        Η χρήση αυτή του και είναι συχνή στα παραμύθια και στα δημοτικά τραγούδια: Κ’ εμπαίν’ κ’ εβγαίν’ και λούσσκεται. Το ζών εδέκεν ατεν κόπρον, και ενίασεν το λειβάδ’, κ’ επέρεν χορτάρä κ’ εδέκεν το ζών, κ’ επέρεν μαντζούραν κ’ εδέκεν τον τäμιρτσήν…

Σημ.: Μερικές φορές έχει τη σημασία του πότε-πότε: εγώ έμπαινα και έβγαινα και ωρίαζα την ταρχανάν. Εγώ ένοιγα και εσπαλίνα την πόρταν.

2. Σχέση αιτίου και αιτιατού: Εύραν ατον ‘ς σον ύπνον και αναρμάτωτον και ‘κ έτον του πολέμου. Τ’ εμόν η κάρδä γεραλούν κι αν κλαίω θα ματούται.

3. Αντίθεση (αλλά, όμως), Έναν και καλόν. Έναν ‘πε και δύο άκ’σον. Έρθεν άνοιξη κ’ εσύ ‘κι κελαηδίζεις. Απ’ άνθεν έρχουμαι και αν’ ‘κ επορώ να πάω. Αλέπον τρώει κ’ η ζεπύρα πρέσκεται. Γάμος εδέβεν την πιρνήν, γάμος το μεσημέριν, κι άμον ντ’ εδέβεν την πιρνήν. Άλλ’ κάμ’ νε ‘ς σον ήλεν, κι άλλ’ τρώγ’νε ‘ς σην εβόρραν.

4. Διασαφητική: Επέρεν και το κορασόν και την βασιλοπούλαν. Για ξύρτσον τη γενäδα σου και γίνον παλληκάρι.

5. Παρομοίωση: Ο ήλεν μαραίν’ μάραντα κ’ η κόρ’ τα παλληκάρä. Ο κόσμος με τον κόσμον ατ’ κ’ εσύ με την Ελέγκων. Κ’ άμον ντο σείουν τα μαλλä μ’ να σείουν οι δäβάτοι, κι άμον ντο τρέχ’νε τα δάκρä μ’ να τρέχη το ποτάμι.

6. Συμφωνία: Μη τρώς με, δράκον, κι εγώ ότι λές με θα ευατάγω. Ας εμπαίν’ ‘ς σην δουλείαν και να βοηθώ ατον.

7. Προσθετική: Σκύλλον ‘κ έχ και κάταν ‘κ εχ. Κι αν αποθάν’ η μάννα μου έρχουμαι κ’ εσέν κούζω.

8. Τελική: Επορείς και πορπατείς; Ντο δίς με, πρωτομάστορα, και στένω το γεφύρι σ’; Να ποίνα τ’ όρä κ’ έκλαιαν.

9. Ειδική: Εθαρρείς κι ατός πα ‘κ έτον. Ινανεύς κι ατέ πα έτον ‘ς σο κλεφίον.

10. Σαν μεταβατικός στην αρχή της περιόδου. Και ‘κ είπα σε, νε πόρφυρα, βαρέα μη καυχάσαι. Κ’ ένας μικρός Τουρκίτσος ρωμιογύριστος τον κάστρ’ όλο γυρίζει. Κ’ εκείνος όλους έκοψεν.

11. Διαζευκτική (είτε): Και να τρώς και να μη τρώς, εμέν δεν ‘κ ευτάς. Και να πάς και να μη πας το ίδιον εν’.

12. Ενδοιαστική (μήπως): Μ’ εβζήντζ’ τ’ άψιμον και κρυολογά το μωρόν. Μη τρέης πολλά και ιδρώντζ και αρρωσταίντζ.

13. Αναφορική (ο οποίος, που): Είχα Γιάννεν κ’ έλειπεν ξενιτέας. Εξέβεν δράκος και θέλ’ να τρώη τον Γιάννεν. Έσαν σεράντα αδέλφä και είχαν είναν αδελφήν.

14. Συνέχεια αδειάλειπτη ή όχι: Και τρέχ, και τρέχ, και ανάσμäν πα ‘κι παίρ’. Παίζ’ και παίζ’ και ‘κι νεγκάσκεται.

15. Αδιαμφισβήτητη: Εσύ θα πας, και θα πας φέρεν κ’ εμέν ζάχαρην. Εγώ αέτσ’ κι αέτσ’ ‘κι θα έρχουμαι, άλλο ντο χάντζ’ τα λόγια σ’; χρόνä και χρόνä ενεμέν’ ατον. Ατόσα κι ατόσα ετοιμασίας εποίκα και κανείς απέσ’ ‘κ επάτεσεν. Έρθα μόνον και μόνον να μη λες ‘κι καταδέχκεται.

Σημ.: α) Η φράση ημψά κ’ ημψά σημαίνει τα μισά ο ένας και τα μισά ο άλλος. Ποιος και ποιος σημαίνει ονομαστικά ποίος. Εμείς κ’ εμείς, εσείν κ’ εσείν, εκείν’ κ’ εκείν’….σημαίνουν μόνο εμείς, μόνο εσείς….

        β) Συνδεόνται με το και οι ίδιες λέξεις για να δηλωθεί η διαφορά μεταξύ τους: Αρθώπ’ς κι αρθώπ’ς είδα κ’ εγνώρτσα. Κόσμος και κόσμος εχάθεν ‘ς σον πόλεμον. Πολιτείας και πολιτείας εκλώστα.

16. Συγκατάθεση: Ζήσον κι ας σην Ζύγαναν. Ζήσον, μουλάρ, και φά’ κουρθάρ’. Δέβα και ανάγκην μ’ έης.

 Περιττό και

1. Πολλές φορές χρησιμοποιείται σε συνδέσεις από τις οποίες μπορεί να λείπει, χωρίς να μεταβάλλεται το νόημα: Χριστέ μ’ κι ας εκατήβαιναν. Αν κάποιος και αρρωστά. Και ‘κ είπα σε, νε Πορφύρα. Ο πατέρα μ’ με το στράτεμαν ατ’ και ‘κ επόρεσεν κα’ να εποίνεν.

2. Σε προτάσεις που εκφράζουν ευχή, παράκληση. Παναΐα, και να ερούζ’νες απές ‘ς σο λιμνίν. Και ποίος είπε σε ντο εποίκα ‘το εγώ; Θέ μ’ και να μη επροφτάνεν ‘ς σο πουρνά.

Θέση του και

        Αν τα συνδεόμενα είναι πολλά, τότε τίθεται μόνο μπροστά από το τελευταίο: Ο είνας κοτσός, άλλος τσολάχς, άλλος με τ’ έναν ομμάτ’, άλλος με τ’έναν ποδάρ’ και χωρίς κουσούρ’ κανείς ‘κ έτον. Άλλ’ εκουβάλ’ άλλ’ εσακκίαζαν και άλλ’ εκουβάλ’ναν ‘ς σ’ οσπιτόπα ‘τουν.

        Όταν όμως ο λόγος γίνεται με έμφαση, τότε το και τίθεται μπροστά από το καθένα: Το ζών εδέκεν ατεν κόπρον και ενίασεν το λειβάδ’, κ’ επέρεν χορτάρä κ’ εδέκεν το ζών, επέρεν γάλαν….

Κάποτε σε μια περίοδο οι λέξεις συνδέονται ανά δύο: Τρι’ ημέρας πεινασμέν’ και διψασμέν’, νεγκασμέν’ και σκοτωμέν’, βραγμέν’ και παωμέν’ εκλώσκουσαν.

 Πα – πάλ’ – πάλι (Αμισού, Οινόης) πάλου (Τρίπολης)

Έγινε από το πάλιν, έχει τη σημασία του και, αλλά ακολουθεί τη λέξη στην οποία αναφέρεται: Τη σκύλλ’ το δίκαιον πα, δίκαιον έν’. Η γυναίκα του πάλι στέκει και ντρανά. Με το ζόρ’ πάλ’ να παίρ’ α, με το καλό πάλ’ να παίρ’ α. Εγώ πάλι να πω ένα παραμύθι. Αδά η νύχτα νύχτα εν’, κ’ η μέρα πάλου νύχτα.

 Ειδικά σημαίνει

α) Εκ δευτέρου: Εσύ πάλ’ άμο ντο εποίκες, πάλ’ αέτσ’ ποί ‘σο. Και πάλ’ ‘κ εδώκεν α την πατσή. Έφαεν και πάλ’ έφαεν και ‘κ εχόρτασεν.

β) Με την αντωνυμία άλλο σημαίνει πλέον, πιά: Εντώκα ‘το κι άλλο πα ‘κ έρθεν. Εθύμωσεν και άλλο πα ‘κ επάτεσεν ‘ς σ’ οσπίτ.

γ) Με το εκείνο σημαίνει και μάλιστα: Τ’ ήμψα θα δί’ με, κ’ εκείνο πα του χρόν’. ‘Κ εδέκε με όσον γέννημαν εψαλάφεσα κ’ εκείνο πα ακριβά.

δ) Μήπως: Αδά ‘ς σον καιρόν πα φουρκίεται άρθωπος; Σα παλä΄τα χρόνä πα εποίναν αοίκα δουλείας;

Σημ: Κάποτε περιτεύει το πα: Άνοιξον μάννα, η κόρ’ ‘ Ερή σ’ πα είμαι. Άμον τη Μάρθας το φιλίν, άλλο φιλίν πάλ’ ‘κ είδα.

Αποφατική Σύνδεση

Και ‘κι, και μη, και να μη, νε – ούτε.

Σύνδεση καταφατικής με αποφατική

Γίνεται με το και ΄κι, και μη, και να μη. Εφτά σπορίδä δέβασεν κ’ εκεί ήλöς ‘κ επήρεν. Ηύρανε το Κωνσταντήν ‘ς σον ύπνον κι αναρμάτωτον και ‘κ έτον του πολέμου. Σώπα, κυρά βασίλισσα, και μη παραπονής με. Δέβα κ’ εσύ, νε νύφε μου, κι οπςσ΄να μη γυρίζης.

α. Η πρόταση που εκφέρεται με το και να μη, μπορεί να είναι και επιφωνηματική. Ακόμαν χάταλον εν’, και να μη επορώ και δεβάζω λόγον!. Ατόσα παράδας έγκα, και να μη έχω ατώρα ψωμίν να τρώγω!

Σημ.: Στην έμφαση του λόγου, αντί για το και ‘κι, τίθεται μόνο το ‘κι. Ατός οκνέας εν’, ‘κ έν για τα γράμματα. Η νύφε εντροπäρία εν’, ‘κι σκών’ το κιφάλ’ν ατς να τερή σε.

β. Όταν η αποφατική εκφέρεται με έμφαση, τότε η σύνδεση γίνεται με το και νε (ούτε).Ολίγον εμαείρεψες και νε εσύ εχόρτασες και νε εγώ. Είπετε με θα πάω, και νε εσύ επήες και νε εκείνος.

γ. Δύο προτάσεις που συνδέονται μόνο με το ‘κι ή σπάνια με το και ‘κι, μπορούν να έχουν το ίδιο ρήμα, στο ίδιο πρόσωπο και αριθμό. Ας σή Σάντα ‘ς σην Παναΐαν πέντε ωρών δρόμος έτον ‘κ έτον. Εξ χρονών έμ’ ‘κι έμ, όνταν έχτιζαν το σχολείον. Μεσάνυχτα είχαμε ‘κ έιχαμε όνταν έγέντον ο σεισμός.

δ. Σύνδεση δύο προτάσεων με το ‘κι γίνεται, για να γίνη διάζευξη μεταξύ και υποθετική προς μία Τρίτη πρόταση: Θέλτς ‘κι θέλτς ατόσον θα δί’ σε. Είχα ‘κ έιχα παραπάν ‘ς σην φούντα μ’, έπρεπεν να φέρ΄ατον καπνόν και ρακίν. Βρέχ’ ‘κι βρέχ’ το ημερκόν μ’ γράφκεται.

ε. Όταν ύστερα από μια πρόταση που εισάγεται με το ερωτηματικό ή ενδοιαστικό γιαμ’ (μήπως) μη, να μη, για να μη, εκτέινεται ο λόγος αποφατικά, η παρέκταση εισάγεται με το και ‘κι: Γιαμ’ εκοιμέθες και ‘κι έκ’σες τα κωδώνä; Τέρεν να μη κοιμάσαι και ΄κι βυζαλίεις το μωρόν. Για να μη έρται και ‘κ ευρήκ’ μας, εμέντζα ‘τον ντο ΄κι θα είμαι αδά.

Σύνδεση Αποφατικής με Καταφατική

        Γίνεται με το και. Η αποφατική εκφέρεται με το ΄κι, αν είναι πρόταση κρίσης, και με το μη, να μη, αν είναι επιθυμίας. Και οι εφτά ‘κ εθέλεσαν κι ο Κωνσταντίνον θέλει. Κανείς ‘κ ετόλμησεν, κι απολογίαν ‘κ εδώκεν, κι ο Κωνσταντής παλλήκαρος τολμά κι απολογάται. Ακόμαν ‘κ εντώκα σε και φλάξ εποίκες. Μ’ ευτάς με και τουρκίζω. Μ’ ευτάς με κι αλλάζω πίστ’.

        Όταν όμως ο λόγος γίνεται με έμφαση, τότε η καταφατική εκφέρεται χωρίς σύνδεσμο: ‘Κι πεινώ, δίψώ. Μη κρούς ατο, ας ατο και δέβα. Μη κλαις κιφάλ’ ντ’ εδέβασες, κλάψον ντο δεβάης.

Σημ.: Η σύνδεση με το και για να δηλωθή συγχρονισμός: Η σκάλα ‘κ έτον δυνατόν, κ’ εκείνος εχόρευεν απάν’ και ‘κ εφοάτον.

Σύνδεση Δύο Αποφατικών

        Γίνεται με τρείς τρόπους:

        1. Με το ‘κι, και ‘κι (προτάσεις κρίσης), μη, και μη, και να μη (προτάσεις επιθυμίας), (να) μη, και ‘κι (πρώτη επιθυμίας, δεύτερη κρίσης): ‘κ έφαγα, και παράπονον ‘κ έχω. Μ’ ακούς καν’ναν, και μη τυρäννίεσαι ντο εχωρίεν η νύφε σ’. Τιδέν ‘κ έπαθεν το μωρόν και  μη κλαίς. Μη παραπονίεσαι, και με τη Θεού τ’ όνεμαν τιδέν ‘κι θα παθάντζ.

        Όταν όμως ο λόγος γίνεται με γοργότητα, μπορεί να παραλείπεται το και: Εγώ δούλος ‘κ επορώ να γίνομαι, καν’ναν ανάγκην ‘κ έχω. Να μη εθαρρής πάντα θα δίγω σε, πάντα ‘κ έχω ντ’ αραεύς.

        2. Με το ‘κι – νε (ούτε) σε προτάσεις κρίσης και με το μη (να μη) – (νε να) σε προτάσεις επιθυμίας. Εγώ χωρέτες ‘κ έιμαι, νε θέλω να λέγ’νε με χώρετες. Να μη έης την ανάγκη μ’, νε να ερωτάς για τ’ εμέν. ‘Κι θέλω να τρώγω, νε να παίρ’ με η μωρωδία ‘θε.

        Κάποτε προστίθεται το και στο νε.‘Κ ετέρ’να ντ΄ευτάγ’νε, και νε έκουα ντο έλεγαν, Τ’ ατείνεθί ο μάστορας ‘κ ευρέθεν, και νε θα ευρίεται.

        Αν δύο προτάσεις, που συνδέονται αποφατικά, είναι δευτεροεύουσες βουλητικές και εξαρτώνται από αποφατική, η σύνδεση γίνεται να – νε να, νε και να ή και νε να! Άλλο ‘κ επορώ να δεβάζω, νε να ψάλλω. ‘Κι θέλω να ελέπω αοίκα παλαλά, νε και να ακού’ ατα ή και νε να ακού’ ατα.

        3. Με το νε – νε: Νε παίρν, νε δί. Νε μέλ’ και νε κερίν. Νε το καλόν ατ’ και νε το κακόν ατ’.

ΑΝΤΙΘΕΤΙΚΟΙ

Είναι το άμα(αλλά), κιαμ(αλλά), κιαρ – κια(αλλά), απεναντίας, μόνον, επεκεί(όμως).

Φανερώνουν πως μεταξύ των συνδεόμενων υπάρχει αντίθεση, ασυμφωνία, διαφορά. Η γαρή ατ’ εχολέστεν, αμαν τιδέν ‘κ επόρεσεν να λέη. Κια νέπρε ευτάς με να αχπάετ’ η καρδία μ’. Ατό ‘κ ενεμένα απ’ ατον, απεναντίας εθάρρ’ να θα παίρ’ το μέρος ιμ’. Είπεν η μάννα ‘τ, κιάρ λαλ’ äτον. Ατά τίναν λές ατα; Εσέν κιαμ τίναν; Κάθουνταν ως το μεσονύχτ’ και επεκεί λέγ’νε ‘κι χοράζομε ύπνον. Είδαν μόνον χάντä και τριβόλä.

Το άμα

Το άμα είναι τούρκικο και σημαίνει αλλά.

α. Συνδέει δύο καταφατικές ή δύο αποφατικές προτάσεις: Εγώ πα εποίκα ‘το, αμα εσύ πα εποίκες α. Άμα νε έχ κανείς την καρδίαν ατ’ ραχάτ λέγω. Άμποτε να αξιών’ μας ο Θεός, άμα ντ’ εξέρω.

β. Συνδέει καταφατική με αποφατική και το αντίστροφο: Αγαπώ σε, άμα ας σην τσέπä μ’ και πλέον ‘κι αγαπώ σε. Τ’ άλλο την ημέραν ξαν’ έκοψαν, άμα ξαν’ ‘κ επόρεσαν να κρεμίζ’ν ατο. Δαχτυλέσα ‘κι πίντζ, άμα κακκαλέσα πίντζ. ‘Κ εν΄η γυναίκα μ’, άμα η αδελφή μ’ εν’.

γ. Εισάγει κάποια συμφωνία: Εγώ πα έρχουμε με τ’ εσάς, άμα θα δίτε με τ’ αργατικό μ’. Εκείνε εθέλεσεν να παίρ’ äτον, άμα εκείνος ‘κ εθέλεσεν.

δ. Είσάγει αναφώνηση που φανερώνει έκπληξη, εντυπωση κ.ο.κ. Εδέκε με δέκα ωβά άμα ντο ωβά, άμον μήλα! Εφάϊσε μας και επότσε μας, άμα ντο φαεία και ποτία!

Το μόνον – μούνον, μονάχον – μονάχα

Συνδέουν καταφατική με αποφατική, αλλά και δύο καταφατικές και φανερώνουν:

1. Αποκλεισμό ή περιορισμό: Να πελεκά μονάχον τα χερομύλä ‘κ εγροίκανε. Είδα μόνον χάντä και τριβόλä.

2. Εξαίρεση: Μονάχο τ’ εμέτερο ο Γιάννες ‘κ έχ’ παρανόμ’. Μόνον το μεσημέρ’ έφαγα.

3. Ανώτατο αριθμητικό όριο: Πέντε ημέρας μοναχόν θα στέκω. Έναν λίραν μαναχόν δί’ με.

4. Σύνδεσμος αντιθετικός: Θα δίγω σας ότι θέλετε, μαναχόν μη ταβίζετε.

5. Ολίγον: Ο Γιάννες μόνον έργεψεν, ο δράκον εθεριώθεν. Μούνον παλαλός εν’.

6. Μόνον και μόνον (και μούνον) σημαίνει αποκλειστικά: Ο βασιλέας έστειλεν ατον ‘ς σο τέβ να τρώει ατον και μούνον. Εδέκα ‘τον έναν λίραν μόνον και μόνον να μη πάη ‘ς σ’ αγκάλεμαν.

7. Άλλον μούνον σημαίνει ύστερα από λίγο: Δέβα ‘κ έγώ πα έρχουμαι άλλο μούνον. Άλλον μούνον είπες και έργισες ατόσον.

8. Μόνον ντο ‘κ, σημαίνει λίγο έλλειψε να: Μόνον ντο ‘κ εντόκεν ατον. Μόνον ντο ‘κ ύβρισε με.

Σημ.: α. Στην αρχή είπαμε πως με το μόνον, μονάχα, μονάχον συνδέονται καταφατική με αποφατική ή και δύο καταφατικές: ‘Κι θέλω ατώρα να δις με τ’ αργατικά μ’ μόνον ‘ς σο τέλος τη δουλειας. Κορίτσä ευρίουνταν πολλά, μονάχον προίκαν ‘κι θα ψαλαφάς.

β. Η πρόταση με το μόνον πολλές φορές είναι ένσταση ή παρατήρηση: Ας πάμε ας σα Κρύα τα πεγάδä μόνον να μη αργίζωμε και βραδäσκουμες. Φά, φα μόνον να μη λές ατο.

γ. Με το μόνον, μονάχον γίνεται κάποια συμφωνία, οπότε παίρνει τη σημασία της φράσης: φτάνει μόνο (να): Αράεψ’ τεν νύφεν ‘ς σο χωρίον, ‘ς σην πολιτείαν, μονάχον να εν’ καλέσσα. Δέβα όπου θέλτς, μονάχον να μη φαίνεσαι.

Το Κιαμ – κιαμτό

Κατά Α. Παπαδόπουλον έγινε από το κι αμή ντο και σημαίνει

1. Αμετί, πως, σε ερωτήσεις σαν έντονη βεβαιωτική απάντηση: Θα πάς ‘ς σην χαράν; Κιαμ ‘κι θα πάω. Ατά τίναν λές ατα, εμέν; Εσέν, κιαμ τίναν.

2. Συνήθως χρησιμοποιείτε σε διαλόγους και εισάγει κάποια ένσταση ή παρατήρηση(άλλα): Το μωρόν ‘κ έτράνυνεν ατο η μάννα ‘θε. Κιαμ ποίος ετράνυνεν ατο. Ο κόσμος όλεν κατηγορά ‘τον. Κιαμ ντο έθελ’νες, να κουρφίζ’ äτον;

3. Κάποτε χρησιμοποιείτε στην αρχή της ομιλίας, και ή αντίθεση γίνεται προς κάποια ενδόμυχη σκέψη εκείνου που μιλά: Κιαμ ‘κι λές, η νύφε ετάβιξεν με την πεθεράν ατς. Κιμ ‘κι πάιρομ’ ατο.

Κιάρ’ – κιά’

Έγινε  από το και άρα και σημαίνει:

α. Αλλά: Κιάρ’ πώς να πάγω; Νερäσκουμ’ ατον. Κιάρ’ ατό η καλομάννα μ’ πα έξερεν ατο. Κιά’ ντ’ εξέρω, είπεν ατον

β. Το κιάρ’ σημαίνει και λοιπόν, διότι μήπως, που θα δούμε παρακάτω.

Απεναντίας, επεκεί

Το απεναντίας σημαίνει τουναντίον, το δε επεκεί και όμως. Και οι δύο συνδέουν περιόδους ή σύνολο περιόδων: Αοίκον ‘κ ενεμένα, απεναντίας εθάρρ’να για τ’ εμέν θα εμαρτύρανεν. Όλεν την ημέραν σαλαχανεύ’, και επεκεί εσύ λές με γιατί χολäσκουμαι. Κάθουνταν ως το μεσονύχτ’, και επεκεί λέγ’νε ‘κι χορτάζομε τον ύπνον.

Δ Ι Α Ζ Ε Υ Κ Τ Ι Κ Ο Ι   Σ Υ Ν Δ Ε Σ Μ Ο Ι

Είναι για – για (ή) τούρκικη, γιόξα (ή) τούρκικη, μηδέ – μουδέ και ούτε σε δημοτικά τραγούδια, νε – νε (ούτε) τούρκικη.

1. Όταν η διάζευξη γίνεται χωρίς έμφαση, ο σύνδεσμος τίθεται μια φορά μεταξύ τους: θα πάς γιόξα ΄κι θα πας; Άνθρωπος εν’ γιόξα γάϊδαρος. Ήλε μ’ Αγγέλη μ’ εν’ έμορφος, γιόξα Άρτα;

2. Όταν η διάζευξη γίνεται με έμφαση, ο σύνδεσμος τίθεται δύο ή περισσότερες φορές: Για ή γή εψήλανεν, για η γη εχαμέλυνεν. Κανέναν ‘κι φοβούμαι, μουδέ μικρόν, μουδέ μέγαν, μουδέ τον βασιλέαν. Για πεθερό μ’ επέθανεν, για πεθερά μ’ εθάφεν.

3. Σε διαζεύξεις δύο προτάσεων με το για διπλό, η πρώτη βρίσκεται σε σχέση υποθετική και η δεύτερη κυρίως περιέχει απειλή: Για πέμε ποίος ετσάκωσεν το λαήν, για θα κρούω σε. Για θέλτς, για ‘κι θέλτς εγώ ντο λέγω θα γίνεται. Για θα λες μ’ ατο, για θα φαρμακούμαι.

Σημ.: Κάποτε ο σύνδεσμος παραλείπεται: Άλογο θέλετε, μαχαίρι θέλετε; Άρθωπος έτον, μάϊσσα έτον;

Σ Υ Μ Π Ε Ρ Α Σ Μ Α Τ Ι Κ Ο Ι

1. Αρ – εάρ – αρά – χάρ. Είναι το αρχαίο άρα και σημαίνει:

Λοιπόν: Μάννα είδα κ’ εγάπησα, αρ’ είδα κ’ επλανέθα. Αρ’ έχετε ύαν. Αρ’ ατός εν’ και γαμπρός έν’. Αρ’ άμε, άμε Γιάννε μου.

2. Αραέτσ’ – χαραέτσ’ – αρχαέτσ’ – αράτσ’, αραβού – χαραβού – χαβού – αραβούτσ’ – χαραβούτσ’. Από το άρα και αέτσ’ και σημαίνει έτσι λοιπόν: Και με τ’ αραέτσ’ εκατήβασεν ατεν αφκά. Αραέτσ’ ας έν’, να, φά ‘το εσύ. Αραέτσ’ πα αβτζής εχαρεντέρτσεν και τη μάνναν ατ’. Αραέτσ’ πα έστειλεν ατον ‘ς σο χωρίον.

3. Κιάρ’ – κιά’, από το και άρα, και σημαίνει και λοιπόν: Κιάρ’ έλα ας παλεύωμε ‘ς σο χαλκένον τ’ αλώνιν. Κιάρ’ ‘κι πονώ τα κάλλä μου, κιάρ’ ‘κι πονώ τη νöτε μ’.

4. Αλλομίαν – αλλεμίαν (Όφη) – αλλαμίαν (Οιν.) Σημαίνει τότε, λοιπόν: Αλλομίαν ντο τερείς; Αλλομίαν επήγαν ‘ς σο γουβίν καικά.

3. Τäρ’ (Νικ. Κοτ.) από το τι άρα και σημαίνει λοιπόν: Τäρ ατώρα εβγάλλ’ ας τρώγωμε. Τäρ’ ελάτε ατώρα ας κατηβάζω σας.

4. Ώστε: Έχει τη σημασία της αρχαίας. Αλλά προτάσεις με το ώστε, που στην κύρια πρόταση πρέπει να έχουν το ποσόν (ατόσον) δεν είναι πολύ κοινές: Ατόσον δυνατά εντώκαν ατον, ώστε ολίγον κι άλλο θα εσκότωναν ατον.

Αλλού έχει τη σημασία του για να ή εώς ότου: Ποιώ συντροφίαν με τον δäβολον, ώστε πέρω το ποτάμι.

Σημ.: Το ατώρα, ατότε, επεκεί, ύστερα, εισάγουν συμπεράσματα σε διάλογους και ερωτηματικές προτάσεις: ‘Κι επόρεσα να δανείσκουαι ας σα κανέναν.Ατώρα ντο θα ‘φτάμε; ‘Κι πάω ‘ς σην εκκλησίαν, είπε με. Επεκεί πώς να λές εν’ χριστανός; Είδες ατον άμα τιδέν ‘κ είπες ατον.

Το επεκεί (και όμως – και ύστερα) και το ύστερα εκφέρονται συνήθως με το και: Κ΄επεκεί ‘κ εντρέπεται και ομιλά μας. Ατώρα ξαν’ ετάβιξε με. Και ύστερα πώς να στέκ’ς με τ’ ατόν;

Πηγή: Το συντακτικό της Ποντιακής Διαλέκτου του Στάθη Αναστασιάδη

Οι σύνδεσμοι και σε μορφή PDF :Οι Σύνδεσμοι της Ποντιακής Διαλέκτου