«Η ΜΕΤΟΧΗ»

       Οι μετοχές τελειώνουν σε –όντας, -ούμενος και –μένος.

Ελάχιστες είναι εκείνες που τελειώνουν σε –όντας ζώντας, θέλοντας, και μη(θέλοντας), όντας. Λίγες είναι εκείνες που τελειώνουν σε –ούμενος: Τρεχούμενος, καθούμενος, πετούμενος, χρειαζούμενος, πρεπούμενος, στεκούμενος, συρκούμενος, αρτούμενος, πλεθούμενος, διαβούμενος, χασούμενος, θαρρούμενος.

Οι μετοχές σε –μένος σχηματίζονται από κάθε ρήμα μέσης φωνής από το θέμα του ενεστώτα ή του αορίστου: Λυούμαι – λυμένος, σπείρκουμαι – σπειρμένος και σπαρμένος, ζαλίσκουμαι – ζαλισμένος, κοπούμαι – κομμένος.

Μετοχές σε –μένος σχηματίζονται και από ρήματα ενεργητικής φωνής: Φυτρώνω – φυτρωμένος, γερώ – γερασμένος, αποθάνω – αποθαμένος, καθίζω – καθισμένος, ιδρώνω – ιδρωμένος, διψώ – διψασμένος, σπουδάζω – σπουδαγμένος, προκόφτω – προκομμένος, συνηθίζω – συνηθισμένος, θυμώνω – θυμωμένος, μεθύω – μεθυσμένος, βασιλέυω – βασιλεμένος.

Από τη λογία γλώσσα χρησιμοποιούνται: η οικουμένη, τα υπάρχοντα, το συμφέρον, το παρόν με έννοια ουσιαστικών:

Η μέτοχή μπορεί να χρησιμοποιείται ως κατηγορούμενο ή προσδιορισμός: Όλον το βασιλεμένον το παιδίν πα κλάσον ατο. Το έναν το φτερούλ’ ν εθέ ‘ς σο άιμαν βουτεμένον. ‘Σ σα δäκρä εν’ βαμμένη. Για (ή) της φιλäς καμένος. Στεκ’ εκκλησίτσα μολύβι στεγασμένον. Εσύ είσαι πολλά κρεμιγμένος.

Σε μερικά ρήματα σχηματίζεται μετοχή και από τον ενεστώτα και από τον αόριστο: Σπείρω – σπειρμένος – σπαρμένος. Στείλω – στειλμένος – σταλμένος. Γδέρω – γδερμένος  – γδαρμένος. Καταστρέφω – καταστρεμμένος – καταστραμμένος.

Η Μετοχή σε -μένος

     Χρησιμοποιείται όπως και το επίθετο:

1. Σαν κατηγορούμενο: Τ’ οσπίτ’ κλειδωμένον εν’. Ο Στόδουλον επέμ’ νεν λιγωμένος. Αναλυγμένα είναι τα ψωμία.

2. Σαν επιθετικός προσδιορισμός: Εγνέφιζεν τον γέρον τον παραπονεμένον. Αναλλαγμέν’ νυφάδες με τα κερία. Ο Πολυχρονεμένον ο βασιλέας θ’ αντρίζ’ το κορίτσ’ ν ατ’. Η Δεσποινή έστεκεν με τα χέρä σταυρωμένα.

3. Σαν ουσιαστικό: τον αποθαμένον με τον καιρόν κλαίγ’ ν ατόν. Είδεν ατεν λιγωμέντζαν. Ποίος ας σοι καλεσμέντζ φορεί δαχτυλίδ’. Οι προσκαλεμέν’ τρώγ’ νε και πίν’ νε. Τα χείλä ‘τς επέμ’ ναν ζαρωμένα.

4. Μερικές μετοχές χρησιμοποιούνται και με σημασία ενεργητική: ‘Κι τρώγω, έιμαι φαεμένος (έχω φάγη). Τα Κάλαντα εξέβα ας σο καφενείον κερδισμένος. Ο κόσμον ας σοι δεβασμέντζ’ θα χά ‘ται.

5. Σημαίνουν πως είναι άξιος να πάθει: Ανάθεμα σε αφωρσιμένε. Εσχωρεμένον ο κύρη μ’ ‘κ επίνεν πιοτά. Να είσαι ευλογημέντζα(ευχή). Εκείνος αναθεματισμένον εποίκεν όλä.

6. Οι μετοχές συνδέονται όταν είναι ομοειδής, όταν όμως ο λόγος εκφέρεται με έμφαση, τότε δεν σνδέονται: Τρία ημέρας πεινασμέν’ και διψασμέν’, νεγκασμέν’ και σκοτωμέν’, βρεγμέν’ και παγωμέν’ εκλώσκουσαν. Στεναχωρεμέν’ και καραμουτωμέν’ πάγ’ νε.

Σημ: Συχνά αντί ρηματικού επιθέτου χρησιμοποιείται παθητική μετοχή: Σαπεμένος, δοσμένος ή δομένος, ψοφεμένος, γομωμένος ή γομωσμένος, ασπαλιγμένος, χορτασμένος, κλειδωμένος, ανοιγμένος, κ.α.

πηγή: Το Συνατκτικό της Ποντιακής Διαλέκτου του Στάθη Αθανασιάδη