Μετά από 6 αιώνες ζωής και δημιουργικής παρουσίας στην περιοχή της Μάυρης Θάλασσας, ο Ελληνισμός του Πόντου προσέφερε στην Ελλάδα μεταξύ άλλων τα αγαθά της ναυσιπλοίας, της ναυτιλίας και των διευρυμένων εμπορικών συναλλαγών – υπέστη κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα τις πλέον τραγικές συνέπειες των Βαλκανικών Πολέμων, των Παγκόσμιων Πολέμων και τις Μικρασιατικής Καταστροφής. Μια μόλις δεκαετία πριν την εκπνοή αυτού του αιώνα που διανύουμε που σήμανε για τους Έλληνες Ποντίους όχι μόνο τους αλλεπάλληλους διωγμούς και τη γενοκτονία της περιόδου 1914-1923, αλλά και την αναγκαστική μετανάστευσή τους στο πλαίσιο της ανταλλαγής πληθυσμών , καθώς και τον υποχρεωτικό εγκλωβισμό τους στα καθεστώτα του Υπαρκτού Σοσιαλισμού, η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και η συνακόλουθη κατάρρευση του ψυχροπολεμικού διπολισμού έφεραν στο διεθνές προσκήνιο το ακανθώδες Ποντιακό ζήτημα. Κάθε συζήτηση γύρω από το μέλλον του ποντιακού πολιτισμού που, παρά τις αντίξοες συνθήκες , έχει διατηρήσει με σθένος τις παραδόσεις του, αφορά αυτούς τους έλληνες οι πρόγονοι των οποίων των οποίων μετέτρεψαν κάποτε τον Άξεινο (αφιλόξενο) Πόντο σε Εύξεινο. Αυτοί οι έλληνες του Πόντου συγκρότησαν και στήριξαν κατά τη ρωμαική εποχή το κράτος του Πόντου, το οποίο μερικούς αιώνες αργότερα λειτούργησε ουσιαστικά σαν ασπίδα προάσπισης των ορίων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τις βαρβαρικές επιδρομές των Περσών, των Αράβων και των Τούρκων. Δημιούργημα τους υπήρξε και η ένδοξη Βυζαντινή Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας που αναδείχθηκε σε ένα από τα μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα της Ανατολής. Ο επίλογος δε της εξαιρετικά δύσκολης περιόδου της Τουρκοκρατίας – κατά τη διάρκεια της οποίας οι Ελληνοπόντιοι υποβάλλονταν διαρκώς σε υποχρεωτικές μετοικεσίες – γράφτηκε με τα πιο μελανά χρώματα της ιστορίας, στην τραγική Έξοδο της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Η άφιξη των Ποντίων στη Μητροπολιτική Ελλάδα με την ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών ήταν αναπόδραστα συνδεδεμένη με την έλευση των υπολοίπων προσφύγων, ο αριθμός των οποίων ανερχόταν στο ενάμιση εκατομμύριο περίπου. Αποτελεί κοινό τόπο το ότι η μοίρα των Ποντίων συνδέθηκε άρρηκτα με τη μοίρα των υπολοίπων προσφύγων. Εξίσου όμως, πρόδηλη και αυταπόδεικτη είναι η συμβολή τους στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική εξέλιξη του σύγχρονου Ελληνικού Κράτους.

Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα και η ενσωμάτωσή τους στην ελληνική κοινωνία – με την αρωγή της Κοινωνίας των Εθνών και των διεθνών φιλανθρωπικών οργανώσεων – επιτάχυνε την κοινωνικοπολιτκή εξέλιξη της χώρας και είχε μεγάλη αντανάκλαση στην ελληνική οικονομία. Σε αντιδιαστολή με την αστική εγκατάσταση που ήταν εκ των πραγμάτων δυσχερέστερη και ως εκ τούτου συνδέθηκε στη συλλογική μνήμη του λαού μας με τους προσφυγικούς καταυλισμούς, η αγροτική εγκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία και στη Θράκη υπήρξε ιδιαίτερα επιτυχής, καθώς έδωσε νέα πνοή στην εξουθενωμένη από τους συνεχής πολέμους Ελλάδα. Η μαζική εγκατάσταση των προσφύγων κυρίως στις περιοχές Μακεδονίας και Θράκης, σε συνδυασμό με την ταυτόχρονη αποχώρηση των Μουσουλμάνων και Βουλγάρων, μετέβαλε δραματικά την σύνθεση του πληθυσμού, προσφέροντας στο ελληνικό κράτος την πολυπόθητη εθνική ομοιογένεια που του ήταν εξαιρετικά πολύτιμη, προκειμένου να επιβιώσει ως ανεξάρτητη κρατική οντότητα μέσα στο πλαίσιο της ταραγμένης Βαλκανικής Χερσονήσου και του ευρύτερου Ευρωπαικού χώρου. Οι Ελληνοπόντιοι που προσαρμόστηκαν γρήγορα λαι εύκολα στη νέα πολιτική πραγματικότητα επιδόθηκαν σύντομα στην ανάπτυξη ποικίλων δραστηριοτήτων σε όλο το φάσμα της οικονομικής ζωής.

Κατόπιν των σχετικών ρυθμίσεων που θεσπίστηκαν στο πλαίσιο της αγροτικής μεταρρύθμισης για τους πρόσφυγες, πραγματοποιήθηκαν, έναντι αποζημίωσης, απαλλοτριώσεις μεγάλων ιδιωτικών και μοναστηριακών κτημάτων, εισήχθηκαν νέες καλλιέργειες και εφαρμόσθηκαν νέες τεχνικές, ενώ παράλληλα αναπτύχθηκαν νέοι κλάδοι στη βιοτεχνία και τη βιομηχανία (μεταξουργία, κεραμική, χαλκουργία, ταπητουργία, αργυροχοία, βυρσοδεψία).

Οι άμεσες συνέπειες αυτής της δραστηριότητας ήταν η κατακόρυφη αύξηση της καλλιεργίσιμης γής, ο διπλασιασμός του αγροτικού εισοδήματος, η ίδρυση σχεδόν χιλίων νέων βιομηχανιών, ο διπλασιασμός των εμπορικών συναλλαγών  της Ελλάδος με το εξωτερικό.

Το ελληνικό κράτος είχε εξασφαλίσει στον Ελληνισμό του Πόντου, τον ελληνισμό που είχε ζήσει και μεγαλουργήσει τόσους αιώνες μακριά από την μάνα Ελλάδα, μερικές από τις προυποθέσεις για την επιβίωση του στη «νέα» του πατρίδα(γη, απαραίτητο εξοπλισμό, στέγη), και ο πρόσφυγας Ελληνισμός ανταπέδιδε με τη σειρά του τα μέγιστα, συνεισφέροντας καθημερινά με τον αγώνα του σε μια Ελλάδα που προσπαθούσε γενναία να ορθοποδήσει και να αναπτυχθεί. Στην παρουσία των προσφύγων οφειλόταν μεταξύ άλλων η σημαντική αύξηση του δείκτη γεννήσεων, η αύξηση της αξίας της γεωργικής παραγωγής, η υλοποίηση μεγάλων δημόσιων έργων, η ίδρυση νέων οικισμών, αλλά και η βαθμιαία ενίσχυση του πολιτικού ρόλου των μικρομεσαίων γαιοκτημόνων,οιι οποίοι χάρη στην ανάπτυξη των αγροτικών συνεταιρισμών, την ίδρυση νέων σχολείων και την θέσπιση του Υπουργείου Γεωργίας, μπορούσαν πλέον να ασκήσουν μεγλύτερη επιρροή στο κοινωνικόπολιτικό γήγνεσθαι.

Ανάλογη της πολιτικοκοινωνικής και οικονομικής προσφοράς των προσφύγων στο Ελληνικό κράτος υπήρξε και η πνευματική και πολιτιστική συμβολή τους, και ιδιαίτερα αυτή των Ποντίων, στην Ελλάδα του 20ου αιώνα. Στις δραστηριότητες αυτές συγκαταλέγονται η συγκρότηση της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών (1927) με επικεφαλής το μητροπολίτη Τραπεζούντος Χρύσανθο, η κυκλοφορία αξιόλογων περιοδικών όπως τα «Ποντιακά Φύλλα», «Χρονικά του Πόντου», και το «Αρχείον Πόντου», καθώς επίσης και η πλούσια λογοτεχνική, θεατρική και καλλιτεχνική παραγωγή των Ποντίων που αφενός διατήρησε άσβεστη την τοπική Ποντιακή παράδοση, αφετέρου εμπλούτισε με νέα στοιχεία τη σύγχρονη ελληνική δημιουργία, δίνοντας εναύσματα τόσο για μια διαφορετική ενατένιση των τεκταινόμενων όσο και για καινούργιους τρόπους έκφρασης, εμπνευσμένους κατά κύριο λόγο από το πρόφατο δράμα του Μικρασιατικού Ελληνισμού.

Η σύντομη αλλά εύγλωτη αυτή χαρτογράφηση των ελληνογενών πληθυσμών στην περιοχή γύρω από την Μαύρη Θάλασσα και όχι μόνο δίνει σαφές ενδείξεις σχετικά με τη συμβολή του Ποντιακού στοιχείου στην σύγχρονη Ελλάδα.

*Αποσπάσματα προλόγου του Κου Ευάγγελου Χωραφά Γενικού Δντή Ε.ΥΕΘΑ.  από το βιβλίο «Πόντος γη των Τραντέλλενων»